e Intime Tennis Academy is dit seizoen gestart met een structureel mentaal trainingsprogramma voor op de tennisbaan: De Leerlijn Mentaal Tennis voor jonge spelers. Hoe werkt dat? Wat doet een sportpsycholoog op de baan? Is dat wel nodig voor spelers van 12, 13 jaar? Een blik in de keuken, de belevenissen en de hobbels.
De Leerlijn Mentaal Tennis
Tennis vraagt veel van de mentale beheersing van deze nog jonge spelers. De spelers moeten lang wachten voordat zij aan de beurt zijn. Een wedstrijd kan wel twee uur of langer duren, wat veel van hun concentratie vraagt. De spelers moeten zich bij iedere bal gereed maken en de vorige bal afsluiten. Dat is heel lastig, want deze slimme spelers weten precies of ze de bal goed gespeeld hebben of niet en ook hoe ze deze eigenlijk hadden moeten spelen. Er zitten veel rustmomenten in het spel, waarbij ze tijd hebben hierover na te denken en zich te frustreren.
Bij de Leerlijn Mentaal Tennis leren de kinderen stap voor stap zichzelf kennen met al hun bijzonderheden op de baan.
Te veel GAS: Als je stampvoet na een fout , vloekt, je racket gooit of hard roept: Waarom?….. of juist te veel REM: volledig stilvalt…….Het is een teken dat je ‘graag wilt winnen’ en ‘fouten irritant’ vindt. Laten dat nu juist kenmerken zijn van goede sporters.
Frustratie
Alleen te veel frustratie werkt vaak averechts op het spel. Het leidt af van de taak (ballen binnen de lijnen slaan) en met veel drama laat je tegenstander direct in je kaarten kijken. Het stilvallen, daar heeft de speler vooral zelf last van, maar het stoort ook ouders of de trainer die helemaal naar de wedstrijd zijn gereden.
Waar is de vechtlust gebleven, zie je ze denken? Die kinderen vechten wel, maar dan heel hard in hun hoofd. Er komt een extra tegenstander bij en dat zijn zij zelf tegen hun eigen gedachten: Stom, dom, onnodig…. Jonge tennissers kunnen heel hard zijn voor zichzelf.
Ik vroeg één van de trainers, wat dacht jij dan vroeger als je meerdere ‘onnodige’ fouten maakte. “Steek jezelf in de fik,” zegt hij. In het dagelijks leven zouden dit soort gedachten je een enkeltje psychiater bezorgen, maar in de sport gebeurt dit met regelmaat. Ik vind het mooi als een sporter zo bloedgraag wil winnen. Als de speler zijn felheid zinvol inzet, dan heeft de tegenstander een probleem.
Mentale Training op de baan
Het prettige van deze leerlijn is, dat ik als sportpsycholoog de kans krijg de kinderen te leren kennen doordat ik één keer maand in de ‘gewone’ tennistraining op de baan sta. Ik start iedere training door uit te leggen welke mentale vaardigheid we gaan doen en waarom het belangrijk is om deze vaardigheid te trainen. Bijvoorbeeld motivatie, zelfvertrouwen, concentratie en aandacht, optimale spanning, visualiseren, mentaal plan.
We doen een korte actieve werkvorm die ik zelf verzonnen heb als warming up of die van de trainer komt. Het doel is warm worden fysiek, maar ook mentaal de hersens laten kraken.
Een speler vraagt bij een klap-spring-zwaai spel: “Waarom doen we dit? Dat doe je toch ook niet bij een wedstrijd? “Dat is een goede vraag,” zegt de trainer. “Maar toen het net niet lukte stopte je. Gebeurt je dat ook wel eens bij een wedstrijd? Wat zou je kunnen doen om het wel te laten lukken.”
We hebben veel lol met de uitvoering van de training. We zetten van alles in gang om de spelers de frustreren, af te leiden. Zodra je een wedstrijdelement toevoegt en het resultaat belangrijk laat zijn, dan gaan de spelers er vol voor. Ze willen scoren en winnen. Ze krijgen tennisvormen die voor hen bekend zijn, maar richten zich op de mentale aspecten van tennis.
De tennissers leren: Rust te pakken tussen de punten door de ademen. Taakgerichtheid door kort (max drie woorden) te benoemen wat het plan is. Schakelen tussen de bal: in spelen, spreiden, hard slaan, snel nemen en hoe maak je de keuze.
Soms werkt een oefening die we verzonnen hebben heel goed en soms voor geen meter. Het mooie is, als de spelers het saai vinden, zie je gelijk wie doorzet en wie er dan met hun pet naar gooien. Er zit geen goed of fout aan. Sommige kinderen staan altijd strak om te presteren, het moet perfect. Die wil je juist leren, het soms ook een beetje los te laten. Dat helpt bij de plezierbeleving, maar ook voor een betere uitvoering. Anderen mogen kleine oefeningen wel wat serieuzer nemen. Ze spreken uit ik wil toptennisser worden. Zij krijgen de vraag: ’Wat zouden Federer of Kiki doen bij deze oefening?
Gaan deze tennissers alle wedstrijden winnen. Zeker niet. Ook zullen zij af en toe zichzelf nog tegenkomen. De spelers hebben een eerste stap gemaakt hier oplossingen voor te zoeken. Ze hebben geleerd dat zij de moeite waard zijn hoe ze ook in elkaar steken. Zodat ze met vertrouwen de baan op mogen stappen.
Excelsior is dit seizoen gestart met een structureel mentaal trainingsprogramma: ‘De Leerlijn Mentaal Voetbal’ voor <13, <14 en <15.Hoe gaat dat? Wat doet een sportpsycholoog en wat heb je eraan als speler, coach of voetbalouder? Een overzicht van de meerwaarde van mentale training op het veld, de belevenissen en de hobbels.
DE LEERLIJN MENTAAL VOETBAL
“Daniëlle, je loopt in de weg.” In voetbal wordt er niet omheen gedraaid. Het is nieuw dit doelgerichte mentaal trainingsprogramma voor op het veld. Daardoor is het ook voor mij soms zoeken, hoe dit neer te zetten. Voorheen kregen de spelers in een zaaltje met een beamer mentale training. Een gesprek kwam als er al mentaal iets niet goed zat. We gaan nu preventief te werk en zijn gericht op de lange termijn, want deze spelers willen prof worden. De mentale training wordt in de ‘taal van de spelers’ gegeven op het voetbalveld. Het is onderdeel van de fysieke voetbal-werkvormen die normaal ook op het programma staan.
Het doel is ‘prestaties en welbevinden’ te verbeteren van spelers, coaches en ouders. Stress, frustratie en agressie op het veld te voorkomen.
‘Beter spelen en minder gezeik’ dat wil elke club wel. De spelers moeten leren hoe zij ‘succesvol prestatiegedrag’ laten zien als team en als individu. Een voorbeeld hiervan is: ‘Ben je boos op de scheidsrechter en scheld je hardop of in jezelf… Of je waarneming over die scheids klopt of niet, HET LEIDT AF, dus je gaat er slechter van spelen. Dit is een boodschap die spelers van deze leeftijd wel willen aannemen. Dat met die regels…..dat zal allemaal wel….. maar ‘Ze willen winnen’ en het is aan ons inzichtelijk te maken, hoe ze de kans daarop zo groot mogelijk maken.
De coach
Het mooie van deze mentale training op het veld is dat de ‘kennis van de coach’ en die van ‘de sportpsycholoog’ bij elkaar opgeteld wordt. De coach kent zijn spelers het beste en ziet ze het meest. Hij heeft de mogelijkheid de geleerde mentale vaardigheden door te zetten in zijn eigen trainingen en bij wedstrijden. Ik lever de sportpsychologische theorie en geef een didactisch opzet met fysieke voetbal-werkvormen. De coach verwerkt dit in zijn voetbaltraining en geeft de training volgens eigen inzicht en passend in het bestaande programma. Mijn rol is de korte theoretische uitleg, observatie tijdens de oefeningen, soms een mentale oefening en de terugkoppeling op individueel en op teamniveau.
Werkgroep ‘Mentaal Sterk Voetballen’
Die inhoud ontwikkel ik samen met de teamleden van Flow Mentale Training, waarmee we de werkgroep ‘Mentaal Sterk Voetballen’ hebben opgezet. Dit is een denktank van sportpsychologen, waarmee we sportpsychologie visueel zo duidelijk en toepasbaar mogelijk willen maken. We verzinnen voetbalspelen, waarbij we met de opzet en inhoud de voetballers laten ervaren welk ‘mentaal thema’ er centraal staat.
Is dit ‘teamspirit’ dan krijgen de spelers bijvoorbeeld een opdracht op het veld, waarbij ze alleen met samenwerken kunnen scoren. Is het ’emotie-beheersing’, dan maken we hen gek, door een ‘oneerlijke situatie’ te creëeren. Bij optimale spanning geven we de spelers inzicht wat er gebeurt met je spieren wanneer je als voetballer nerveus of gespannen bent en we leren de spelers zich te herpakken bij ‘te veel’ spanning of frustratie.
De spelers
De fysieke trainingsvormen zijn dus al bekend voor de spelers. Alleen het doel achter de oefening en de vragen tussendoor en na afloop zijn nieuw. Vragen als: “Waar keek je naar, waar dacht je aan, waar lette je op, hoe voelde dat voor jou?” Het draait om ‘bewustwording bij de jonge spelers’. Dat zij zelf invloed hebben op wat er gebeurt op het veld. Zij kunnen er zelf voor kiezen harder te lopen, de bal op te eisen en om sneller te schakelen. Dit is inzet, maar ook waar de aandacht van de spelers op gericht is.
Een voorbeeld: Het team moest uitwijken naar een zij-grasveld, omdat alle voetbalvelden door een toernooi bezet waren. Een hoop geklaag: ‘Hier kunnen we toch niet spelen’, ‘Wat een kutveld’… Je zag dat het spelniveau daalde (minder tempo, weinig energie). Totdat één van de spelers een briljante opmerking plaatste: “Jongens in Uganda is dit het beste veld dat er is.” Hierop kon ik aansluiten met de vraag: “Wat gebeurt er met jullie spel, op het moment dat je denkt: Dit wordt toch niets?” Hoe haal je voordeel uit de mindere omstandigheden? Wat kun je zelf doen.” Daarna speelde de mannen anders, doordat ze harder liepen en meer met de bal en spel bezig waren.
Als je dit groter wilt trekken, is dit een eerste voorbereiding voor het aanpassen aan de situatie die ze als professionele spelers zullen moeten doen (en wat veel profspelers en ook hun trainers lastig vinden). Voorbeeld:
VI 12 nov 2018 Ronald Koeman: ‘Ajax gaat van spelen in de Champions League naar Woudestein op kunstgras met amper tegenstand. Dat is gewoon lastig voor een speler. Dan moet de motivatie echt helemaal uit jezelf komen.’
Het team en het individu
Ieder team is anders. Verschillende spelers met hun eigen persoonlijkheid, cognitief vermogen en achtergrond. De trainers van Excelsior gaan hier knap mee om, door korte instructie te geven en waar nodig te herhalen. Humor, een schouderklopje of ze soms juist met rust te laten werkt. Doordat ik als sportpsycholoog regelmatig aanwezig ben, krijg ik de kans om de spelers en de trainers beter te leren kennen. Dat helpt voor vertrouwen.
Het geeft mij de kans na te gaan, wat de prestaties van een team belemmerd. Bijvoorbeeld de onderlinge communicatie tussen spelers of een paar spelers die niet lekker in hun vel zitten. Het kan zijn dat ik de trainers een pedagogisch advies geef, soms gaan we met het hele team zitten, of met een paar spelers. In het begin vonden de spelers dat nog raar en werden daar een beetje lacherig van, nu vragen ze zelf om een gesprek. Vaak helpt het, als ik voor hen op een rijtje zet: hoe de situatie in elkaar steekt. Ik licht toe hoe het voor de ander is (de scheidsrechter, de coach, medespeler of tegenstander). Dit haalt bij de spelers de emotionele lading eraf, waardoor ze weer ruimte hebben, om te kijken wat ze zelf kunnen doen om ‘taakgericht’ te blijven spelen.
Op teamniveau worden ‘waarden’ nagegaan. Waar staat het team voor, maar ook hoe ziet dat er uit in ‘prestatiegedrag’ op het veld (wat doe je als speler en als team?). De spelers leren elkaar aanspreken als ze zich niet aan de afspraken houden. Bijvoorbeeld ‘elkaar positief coachen’. Dat wil niet zeggen, dat er nooit meer een vloek over het veld mag gaan. Maar als je wat roept, dan wil je dat de ander en jijzelf er beter van wordt.
De ouders
Aan het begin en in het midden van het seizoen krijgen ook de ouders mentale training. De ouders krijgen een terugkoppeling over de Leerlijn Mentaal Voetbal, zodat weten waar hun kinderen ze mee bezig zijn. We spreken over de mentale belemmeringen die de ouders zelf zien bij hun kinderen. Wat vinden de jonge spelers lastig, wat vinden zij als ouders moeilijk. Zijn hier tips voor?
Ouders kennen hun eigen kind als de beste. Ze zien het, als het minder gaat en weten vaak ook hoe ‘Hij het had kunnen doen….’ De ouders staan voor het dilemma zeggen we er wel of niet wat van. Echter ook als ze niets zeggen, weten die kinderen al lang wat hun ouders denken. De basisboodschap is dan ook: Je legt als ouders altijd druk op (dat doe ik ook). Door de liefde, tijd, energie en geld die je erin steekt + het feit dat kinderen loyaal zijn aan hun ouders willen jonge spelers het gewoon heel graag goed doen.
Ouders zijn blij als hun kinderen blij zijn en die kinderen proberen daar weer krampachtig hun best voor te doen. Het goed willen doen (ook voor de trainer en het team), kan zorgen voor twijfel en juist het tempo eruit halen. Dan lijkt het net of de speler te weinig inzet toont, wat voor ouders weer vervelend is om naar te kijken. Juist omdat de ouders weten: ‘Hij kan beter dan dit.’
De ouders leren ‘oordeelvrij kijken’ en pas over de wedstrijd praten als de lading eraf is (dus niet gelijk na de wedstrijd). Ook kwam aan bod wanneer je wel of niet naar de coach gaat. De trainer is geen ‘helderziende’, dus als er wat is dan is het het best wanneer de speler dit komt melden. Niet alle spelers durven dat, dus als het nodig is kun je als ouders hierin helpen. Met de trainers konden we kijken hoe we de drempel lager maken, voor meer openheid. Meld het als er wat is, is hun boodschap.
Workshop voor ouders
Wat gebeurt er als je ouders tegen elkaar laat spelen?
Ouders die topmaaltijden koken voor de spelers
De eerste stap is gemaakt. We gaan kijken hoe we de Leerlijn Mentaal Voetbal verder kunnen ontwikkelen en verbeteren. Excelsior is een fijne club met spelers, trainers en ouders die open staan te leren en het beste eruit te halen.
De spelers gaven het bijna uit handen. De trainer draaide zich om en vloekte. Hij draaide zich weer naar de spelers en riep iets taakgerichts. Dat is passie, maar ook bewust zijn van je trainersrol.
Flow Mentale Training doet mee voor de Nationale Sportinnovatieprijs 2018, die als thema heeft ‘Mind your fitness”. Het idee van de innovatie is ‘De Leerlijn Mentaal Topsport’.
Deze leerlijn voor talenten van 12 t/m 17 jaar is toegespitst op de mentale aspecten die een rol spelen bij presteren zoals:
Omgaan met stress en teleurstelling,
mentaal herstel en het behoud van zelfvertrouwen,
concentratie en optimale spanning.
Sportpsychologische theorie vanuit het boek GAS en REM in de sport. Mentaal Sterk Coachen, komt terug in fysieke trainingsvormen waarbij de talenten op hun eigen sportplek ervaren wat ‘presteren onder druk’ is.
De Leerlijn Mentaal Topsport is een mentaal coaching programma voor sporters, dat net als bijvoorbeeld conditietraining een vast onderdeel van de trainingsopbouw is. De inhoud wordt aangepast aan de sport en ontwikkelingsniveau/leeftijd van de talenten.
Concreet betekent dit dat de sportpsycholoog naast de coach staat: op het veld, op de baan of langs het bad. Ze staan letterlijk naast elkaar en vermenigvuldigen zo hun kennis, zodat de talenten in hun eigen trainingstaal- en omgeving hun mentale weerbaarheid trainen. Wanneer ze achttien jaar zijn, is hun lichaam en geest klaar voor topsport op mondiaal niveau.
Als jonge topsporter sta je onder druk
Stel je wilt profvoetballer worden of de nieuwe Daphne, Kiki, Ranomi, Sven of Epke en je komt in een RTC, BVO of selectieteam. Je gaat vaker trainen en wordt uitgenodigd voor trainingsstages, wedstrijden in het buitenland. Je ouders rijden je overal heen en investeren geld en tijd in je sport. Je gaat naar trainingen op Papendal en doet mee met de selectiedagen voor Jong Oranje. Er zijn ranking-systemen die bepalen of je in het team blijft of afvalt. De verwachtingen zijn vaak hoog. Je moet je diploma halen op school en daarvoor plannen en organiseren. Week in, week uit wordt het uiterste van je gevraagd. De coaches willen inzet zien en dat je ervoor gaat. Je ouders ook. Soms moet je afvallen, gespierder worden, meer bewegen, feller zijn, je vaker laten horen, samenwerken, verder springen. De lijst van eisen is eindeloos. Je moet plezier hebben en vooral je best doen. Sowieso heb jij al een grote drive vanuit jezelf. Van jongs af aan, wil je al winnen met alles en het liefst geen fouten maken. Je wilt je ouders en je coach niet teleurstellen en baalt er zelf ook van als het minder gaat. Falen of mogelijke missers blijven soms door je hoofd spoken.
In topsport verlies je vaker dan je wint, lees ik in een artikel van oud-topsporters Stefan Groothuis, Minke Booij, Peter Blangé en Esther Vergeer. Dat kan een deuk in je zelfvertrouwen geven……….
Die deuken mogen wij als sportpsychologen repareren. Dat lukt gelukkig vaak. Soms moet ik doorverwijzen naar een collega sportpsycholoog met een klinische achtergrond, omdat de deuk al te diep is. Die deuken zijn in mijn optiek vaak te voorkomen. Wanneer sporters structureel leren hoe zij met ‘de prestatiedruk’ om moeten gaan en zowel de coach als ouders inzicht hebben, welke rol zij hierin spelen.
Sportpsycholoog zichtbaar en benaderbaar
Het aanleren van mentale vaardigheden wordt al breed erkend. Echter de mogelijkheden om hiermee als sportpsycholoog aan de slag te gaan, beperkt zich meestal tot incidentele bezoeken. Met de sportinnovatieprijs hoop ik daar in heel Nederland verandering in te brengen. Wel vanuit de visie van Team NL: De coach staat centraal, want die zorgt voor de vertaalslag op de sportplek. Voor topsporters binnen een High Performance programma van een CTO, BVO of talentenacademie wordt het normaal dat er met regelmaat een sportpsycholoog in trainingskleding aanwezig is, die net als de conditietrainer een vast onderdeel van het begeleidingsteam is.
Het geeft en positief effect op de lange termijn voor de sporters, coaches en ouders. Frustratie en agressie vermindert, focus en vertrouwen groeit. Dit zie je terug in de medaillespiegel.
De Leerlijn Mentaal Topsport
Iedere maand staat een ander mentaal thema centraal. De coaches en de ouders worden getraind, zodat zij leren hoe zij door hun pedagogisch handelen het prestatiegedrag van het talent positief beïnvloeden. De inhoud van het mentale trainingsprogramma sluit aan op de ontwikkelingsfases van de sporter:
12-13 jaar Vroege adolescentie (puberteit):Basis. Wie ben ik?
Trainen omvang en belastbaarheid.
Factoren die van invloed kunnen zijn:
– Overgang van basisonderwijs naar de middelbare school;
– Start van een periode van lichamelijke en hormonale verandering. Ontwikkelen: Zelfinzicht.
14-15 jaar Midden adolescentie:Verdieping.Wat beslis ik? Trainen voor hoog niveau.
Factoren die van invloed kunnen zijn:
– (Dis)balans school, topsport, hobby’s, vriendschappen;
– Lichamelijke en hormonale verandering; Ontwikkelen: Zelfdiscipline.
16-17 jaar Adolescentie (voor volwassenheid):Verrijking. Waar wil ik heen? Trainen om te presteren.
Factoren die van invloed kunnen zijn:
– Schoolexamen;
– Gedragsverandering c.q volwassen worden. Ontwikkelen: Zelfsturing.
Het is een plan dat wat betreft opzet en omvang nooit ingezet is. Wel heb ik zelf (een deel van) de inhoud uitgevoerd bij S.V.B. Excelsior, Intime Tennis Academy en de Karate Bond. Zij bieden de kans om de kwaliteit van de inhoud te verfijnen en te verbeteren.
Inhoud:
Aan het begin van de maand wordt één keer de mentale training verwerkt in de fysieke training, waarbij de coach en de sportpsycholoog de training samen geven. De coach krijgt een samenvatting met: Het doel, de theorie, de didactische opbouw en oefenvormen. In een kort overleg wordt afgestemd wat de belangrijkste mentale punten zijn van de training en worden ideeën gedeeld om de mentale vaardigheden fysiek inzichtelijk te maken. Dit kan bijvoorbeeld door: resultaatgerichte oefeningen, groepsdruk of samenwerkingsopdrachten. De rest van de maand houdt de coach het mentale thema als rode draad voor zijn eigen trainingen. De talenten krijgen zo de kans de mentale vaardigheden te oefenen en in te slijpen.
De op het eerste gezicht eenvoudige fysieke oefenvormen worden doelmatig ingezet voor het aanleren van mentale vaardigheden. Er is gedurende het seizoen een opbouw met:
Diagnostiek: Mentale screening;
Interventie: Toepassing mentale vaardigheden;
Evaluatie: Terugkoppeling en bijsturen.
De nationale Sportinnovator Prijs 2018: Mind your fitness
Er zijn negenendertig innovatieve ideeën ingediend. 4 december wordt de uitslag bekend gemaakt.
Het innovatie idee: De Leerlijn Mentaal Topsport word gesteund door:
Rotterdam Topsport
Dordrecht Topsport
Nederlandse Volleybal Bond
Regionaal Talenten Centrum Volleybal
Karate Bond
LOOT-school Thorbecke Voortgezet Onderwijs
Stichting Betaald Voetbal Excelsior
Intime Tennis Academy
Hockeyvereniging Leonidas
Geoffrey Berens Coaching
Nu de jury van de Nationale Sportinnovator Prijs 2018 nog…..
“Maaaam, waar zijn mijn korfbalsokken,” roept mijn dochter naar beneden. “Eh, weet ik veel. Liggen ze niet in de kast?,” zeg ik. “Nee, daar heb ik al gekeken,” zegt ze. “In de wasmand misschien?” “Neehee, daar liggen ze ook niet.” “Weet je vader dan niet waar ze zijn.” “Paaaapa, weet jij waar mijn korfbalsokken zijn?” Ik krijg een ingeving: “Volgens mij heb je ze vorige week toen we terugreden in de auto uitgetrokken. Zijn ze daar niet?” …… De sokken worden gevonden.Een uur later ga ik met onze zoon naar atletiek. “Mama, mijn schoenen zijn te klein“. “Had je dat niet eerder kunnen vertellen,” zeg ik. “Nu gaan we weg, want de wedstrijd begint zo.”
Sportouders
Met een dochter van elf die korfbalt en een zoon van negen die aan atletiek doet, zijn wij sportouders. Over sportouders wordt vaak in negatieve zin geschreven. Ze zijn lastig, luid, te fanatiek, pushen en hangen de trainer uit. Mijn beeld van de laatste tien jaar dat ik met sportouders werk en door mijn ervaringen met mijn eigen kinderen is genuanceerder. Ik wil je daarin graag meenemen.
Technische vaardigheden
Rijden, betalen, wassen en wachten zijn de technische vaardigheden, die je als sportouders moet beheersen. Ouders met meerdere sportende kinderen hebben vaak een ijzersterke logistieke planning, om iedereen op tijd op de juiste plek te krijgen. Want kinderen trainen nooit tegelijk en altijd op onmogelijk tijden, zoals onder etenstijd en tijdens de spits. Dus wanneer ouders uit hun drukke werkdag komen, moeten ze direct door en aansluiten in de file of de fiets pakken richting sportveld. Vaak lukt het op tijd weer ophalen net niet, maar met wat geluk is de kantine open, zodat ze toch nog warm zitten.
Ga zelf even sporten is mijn advies. Rondje hardlopen of wandelen kan overal en als er andere ouders aansluiten is het nog gezellig ook.
School
Huiswerk is er ook nog. Dat start al vanaf groep zes met topo-toetsen, boekbesprekingen en werkstukken over de vakantie. De hoeveelheid huiswerk neemt op de middelbare school in veelvoud toe. Ik behoor tot de generatie ouders die het ‘Uiterste uit hun kroost wil halen’ onder het motto: ‘Hij/zij wil het zelf ook’. Goed presteren op school en in de sport vraagt planning en structuur en juist dat vinden veel kinderen lastig. Ouders ondersteunen daarbij waar ze kunnen, wat zeker niet altijd gewaardeerd wordt. Het is de ingewikkelde balans van ‘begeleiden en loslaten’. Waarbij je als ouders de kinderen fouten durft te laten maken, want als alles altijd voor je geregeld wordt leer je zelf niet erover na te denken.
Wat doe jij als je kind zijn sportschoenen vergeet?
Apps
Sportouders nemen deel aan meerdere groeps-apps van hun kinderen. Uit de stortregen van berichten moeten zij de info filteren die nuttig is, zoals bijvoorbeeld de trainingsplek en de vertrektijden. Zo’n app wordt vaak gevuld met persoonlijke informatie, bijvoorbeeld:“Pieter heeft zijn enkel verzwikt. ” De andere ouders reageren dan: “Ah wat zielig,”“Beterschap Pieter,” “Zet hem op, Pieter.” Je moet ook wel reageren, anders lijkt het net of je niet meeleeft. Ook zijn er ouders die in de groepsapp foto’s van hun kinderen zetten, wanneer ze een individuele beker of medaille hebben gewonnen. De reacties zijn dan smiley’s of klappende handjes……..
Stel dat je kind alles heeft gegeven en hij wordt zevende. Stuur je die foto dan ook rond? Dat zou ik nou mooi vinden.
Een voorbeeld uit eigen koker:
De Trainer in de app: “We verzamelen om 9:45.” Een moeder antwoord terug: “Op de site zie ik 10:20 staan.” Trainer: “Klopt, maar ik wil op tijd zijn voor een goede voorbereiding.” Weer andere moeder reageert: “Dus we verzamelen om 10:20?”
Bij mij ontstaat dan kortsluiting. Echter niets doen en afwachten blijkt altijd de beste remedie. Uiteindelijk komt het altijd weer goed en staan we allemaal keurig op tijd met onze kinderen klaar om ze naar de wedstrijd te brengen.
Typologie ouders
Sportouders zijn getraind in wachten. Tijdens trainingen en wedstrijden, uren brengen ze door in de plastic kuipstoeltjes of hangend langs de kant. Hoe ouders de wachttijd indelen geeft mooi hun persoonlijkheid weer. Ik heb er een (niet wetenschappelijke) indeling van gemaakt vanuit observaties, terwijl ik zelf stond te wachten bij een atletiekwedstrijd:
De Überouders: Dit zijn van die ouders, waarbij je jezelf afvraagt: “Hoe doen ze het?” Ze zijn teammanager of scheidsrechter. Bij PAC Atletiek is een moeder, die heeft voordat ze bij de wedstrijd om half 11 verschijnt, al om 8:15 het hek open gedaan van de baan voor de trainers. Als er wat geregeld moet worden competitie, kamp, bardienst, zij staat staat klaar, maakt indelingen en stuurt aan. Ze heeft connecties met Sinterklaas en zorgt dat hij ieder jaar op spectaculaire wijze verschijnt. Überouders bieden dus meer, dan zorg voor hun eigen kind alleen. Ze zijn goud waard voor de club en dus voor alle kinderen.
De campingouders: Dit zijn de ouders die al vroeg hun kampement opbouwen langs het wedstrijdterrein. Ze hebben koelboxen bij zich en campingstoelen. Het is altijd handig om ze te vriend te houden, want als het regent dan toveren zij uit hun bagage een grote paraplu of tarp die ze nog snel opzetten. Deze ouders zijn berekend op lang wachten. Ze hebben broodjes, salades, voldoende drinken en zonnebrand bij zich.
Chaotische ouders: Mijn inschatting is dat ik zelf tot deze groep behoor. Net als de andere ouders hebben ze alles voor hun kind over. Echter sport eist structuur en regelmaat en daar zijn ze niet zo sterk in. Ze zijn te herkennen aan: het (‘bijna’) te laat zijn, het missen van groepsafspraken vanuit de app of het vergeten in te schrijven van hun kind voor kamp. De chaotische ouders knallen snel vanuit hun werk door, waardoor ze vaak haast hebben. Soms nemen ze hun laptop mee en gaan ze in de kantine door met werken, want eigenlijk komen ze door hun eigen drukke schema en die van hun kinderen in tijdgebrek.
Resultaatgerichte ouders: Deze sportouders gaan voor winst. Ze zeggen dat nooit hardop, maar in hun blik en houding zie je het fanatisme. Het zijn soms ouders die zelf op hoog niveau gesport hebben of trainer zijn. Tussen de onderdelen zijn ze rustig, maar vlak voor de start verstarren ze. Ze gaan na of hun kind wel gereed is en het liefst willen ze hun kind aanwijzingen geven, ook al weten ze dat ze het beter kunnen laten. Ze doen relaxed, maar zijn dat niet en hun kinderen voelen dat haarscherp aan. Resultaatouders weten precies de tijd, de score en als het een PR is en benoemen dit altijd hardop naar hun kind.
Aangeboren + aangeleerd = Een spelletje ‘Mens Erger Je Niet’ gaat om leven of dood.
Er zijn ook ouders die een combinatie zijn van meerdere categorieën.
(Top)sportouders
Wanneer je kind talent heeft komen er extra trainingsuren bij. Privé, bij een Regionaal Talentencentrum of Betaald Voetbal Organisatie. Ouders wiens kinderen in een nationaal team trainen, moeten vaak naar de andere kant van het land, zoals bijvoorbeeld Papendal, Kooten, Haarlem of Zeist. Pa en ma moeten goede afspraken maken, wie brengt en wie haalt. Het eten wordt in etappes gegeten en in plastic tupperware bakjes klaargezet om op te warmen. Ouders hebben veel over voor hun kroost. Ik heb zwemouders gezien, die om half zes in de ochtend op de houten bankjes langs het zwembad nog even verder sliepen. Vakantiegeld dat opgaat voor de trainingsstage in Portugal of het WK in Japan. Met het hele gezin verhuizen naar Rotterdam, zodat zoonlief bij Feyenoord kan voetballen.
Beetje gek
Gekkenwerk natuurlijk als je het zo leest. Volgens mij moet je als topsportouders ook een beetje bijzonder zijn. Topsport bepaalt je gezinsleven voor vele jaren, waarbij er geen enkele garantie is voor succes. Hoe het gezin belast wordt verschilt per sport, maar topsport geeft richting aan alle dagelijkse activiteiten. Schaatst je kind bij Jong Oranje, dan gaat ook met vakantie in Spanje de wielrenfiets mee en wordt ook daar de dag afgestemd op het trainingsschema. Dat betekent dus vroeg eruit om voordat het warm wordt nog even tachtig kilometer te fietsen. Is je zoon judoka en moet hij nog wat afvallen, dan eet je met het hele gezin vetloze kip om hem te helpen. Een hockeymoeder vertelt me dat zij 13.000 kilometer per jaar met haar dochter rijdt naar trainingen en wedstrijden. Ze zegt ook: “Het is quality time. We hebben tijd voor elkaar. We luisteren naar de muziekkeuze van mijn dochter. Nu doen we het nog samen, straks rijdt ze zelf.”
Nicolien Sauerbreij
Een prachtig voorbeeld van bijzondere ouders zijn die van Nicolien Sauerbreij. In Nederland zijn geen bergen, dus als je kind skiet of snowboard op hoog niveau, dan vraagt dat aanpassing in je gezin. Dat kan zijn dat je al heel jong je kind een aantal weken niet ziet, omdat hij in Oostenrijk aan het trainen is of dat je zelf je werk aanpast en meegaat, wat de ouders van Nicolien deden. Bij haar is het een succesverhaal geworden met als hoogtepunt goud bij de Olympische Spelen in 2010. Reken maar dat het voor de familie Sauerbreij heel pittig was, om zo’n ander pad te bewandelen dan alle andere gezinnen om je heen.
Op haar veertiende zat Nicolien in een jeugd-skiteam. Ze wilde meer zelf trainen. Haar vader nam onbetaald verlof op om met haar naar de sneeuw te gaan. Toen ze op haar achttiende, besloot van snowboarden haar beroep te maken, verruilden haar ouders hun huis in De Hoef voor een kleiner huis, kochten een camper om goedkoper met hun dochter mee te kunnen reizen. Haar vader stopte met zijn baan als technicus bij een tandheelkundig instituut en werd fulltime haar coach en trainer.
Bron NRC 14 december 2013 (R. Koelewijn)
Het is de kunst om er als ouders ook een succesverhaal van te maken, als er geen geslaagde topsportcarrière uit volgt. Dat je met je gezin in de sport een mooie tijd hebt gehad.
Achter het doel van de keeper staat een dame met gelakte blauwe lieslaarzen en minuscuul rokje. De ouders van de thuisvoetbalclub beklagen zich bij de jeugdcoördinator. Deze dame leidt de keeper af!!!! Sportouders ze zijn kritisch en soms afleidend. Alles met liefde en toewijding, want voor hun kinderen hebben ze alles voor over…………..
Nu zit je in de E. Na de vakantie ga je naar de D. Daar gaat het er niet over bij wie je graag in het team zit. Daar gaat het om: ‘Hoe goed je speelt’. Je komt in de D1, D2 of D3.”
Welkom in het echte sportleven. De korfbaltrainer van mijn dochter (een hele fijne trouwens) benoemt hardop wat je bij de meeste sporten terugziet. De onbevangenheid verdwijnt en de druk wordt opgevoerd. Met voorbeelden vanuit mijn sportpsychologie-praktijk wil ik laten zien hoe je kinderen mentaal voorbereid op de wereld van de wedstrijdsport, waarin selectie plaatsvindt.
Mentale weerbaarheid
De KNHB verhoogt nu de selectieleeftijd van de districts- en nationale teams naar 13-15 jaar. Dit om de stress te voorkomen, die het spelen onder druk met zich mee brengt. Een goede gedachte zit erachter, ze willen dat kinderen zolang mogelijk de focus houden op spelen, plezier en ontdekken. Alleen, ik denk dat het niet genoeg is, want de verwachting (eisen prestatieniveau) van de sporter en de omgeving (trainers, teamgenoten, ouders) blijft. De lat ligt vaak hoog. Kinderen moeten het beste van zichzelf laten zien in niveau en gedrag. Tijden worden opgenomen en scores worden genoteerd. Winnaars krijgen een beker en een hoop aandacht, verliezers een vaantje en een schouderklopje.
Voor de sporters zou het goed zijn, wanneer je ze leert presteren onder druk. Dit kan wanneer mentale weerbaarheidstraining een vast onderdeel op het programma wordt. En dat is hard nodig toont de praktijk.
Train de sporters – Eerste hulp bij onzekerheid
Alsof het om een hartoperatie gaat, vraagt een hockeyspeler van Jong Oranje of hij met spoed geholpen kan worden. Hij is niet meer zeker van zijn plek in het team. Hij was altijd heel goed. Door een blessure lag hij er even uit en is hij nog niet helemaal op zijn oude niveau terug. Zijn lichaam is hersteld, maar onzekerheid (“Kan ik het wel”) belemmert zijn prestatiegedrag in het veld. Wanneer de coach kijkt, wil hij het zo graag goed doen, dat hij juist slechter gaat spelen. Twijfel zorgt voor veilige keuzes, energieverlies en tempovertraging. Terwijl felheid zijn kracht was.
Dit is een voorbeeld dat ik heel vaak tegenkom. Deze jongen heeft nooit geleerd hoe hij met tegenslag (blessure) en de spanning van het ‘moeten presteren’ omgaat. Zonde, want wanneer hij dit leert, zal hij er ook bij belangrijke sportmomenten staan. Dan gaat hij het verschil uitmaken in het team.
Train de trainers – Statistiek
“Wij hebben acht kansen gehad, waarbij we er vier gescoord hebben. Zij hadden vier kansen waarvan er drie raak waren, aldus de trainer van onder twaalf. De tegenpartij heeft dus eigenlijk beter gespeeld, want wij hebben maar de helft van de kansen benut en de tegenpartij 75%.” Ik zeg: “Jouw ploeg heeft dus twee keer zoveel kansen gecreëerd.”
Coachgedrag speelt in de ‘selectiediscussie’ een enorm grote rol. Hoe wordt de boodschap gebracht? Hoe maakt hij de teamopstelling? Wat straalt hij uit bij winst of verlies? Roept hij hard of zacht? Blijft hij zitten, gaat hij staan? Coaches moeten leren welke invloed zij zelf hebben op het prestatiegedrag en zelfvertrouwen van hun sporters. Zodat zij kennis hebben van:
Signaleren mentale belemmeringen;
Verwerken van mentale vaardigheden in fysieke programma, zoals doelen stellen, concentreren en optimale spanning.
Train de ouders – Messi in huis
“Mijn voetballende zoon heeft last van de zenuwen door de druk,” aldus vader. Ik vroeg: “Hoe oud is hij?” “Zes jaar,” zegt hij.
Ik val bijna van mijn stoel af. Bleek dat hij gescout was voor een grote voetbalclub. Drie keer per week werd er vanuit het Zuiden naar het midden van Nederland gereden. In dit voorbeeld ben ik met ouders aan de slag gegaan, hoe ze een beetje lol blijven beleven en vooral die jongen zelf ook.
Als je zoon zo jong gescout wordt, dan bestaat de kans dat je als ouders het gevoel dat je de nieuwe Messi in huis hebt. Ik zie dat ook terug bij sporters die geselecteerd zijn voor een talentencentrum. Dan kun je het selectiesysteem als oorzaak zien, ik denk dat er ook een heel stuk bij de ouders ligt.
Ouders moeten leren hoe zij hun (top)sportende kind pedagogisch ondersteunen. Wat kunnen ze doen en wat kunnen ze beter laten, thuis, in de auto, tijdens de training en op de wedstrijdplek. Ouders spelen een hele belangrijke rol in hoe de kinderen zich voelen. Je moet ze daarom de mogelijkheid bieden hierin te leren, want sportouder zijn is geen eenvoudige taak.
Winst
“Weet jij nog wie er als tweede op de maan stond?”
Sport draait om resultaat, daar kun je niet omheen. Wil je op het hoogste niveau sporten, dan kom je op enig moment onder druk te staan. Dan kun je er maar beter mee leren omgaan.
“Mijn dochter mag in de D1 spelen. Jeetje en ze korfbalt nog maar net.”
Na de wedstrijd in de auto, zegt een jonge tennisster tegen haar moeder: “Als jij je hand door je haar doet, dan verlies ik altijd.”
Je noemt dit een externe attributie. De sporter legt de oorzaak buiten zichzelf en in dit geval is ‘heel veilig’ haar moeder de pineut. De functie hiervan is, dat dit prettiger is voor je eigen zelfbeeld. Het ligt het niet aan jou.
Het is een voorbeeld die ik kreeg van de mentale training voor ouders bij de Intime Tennis Academy. We bespraken: Waar loop je als tennisouders tegenaan? Wat kunnen de tennissers zelf leren? Wat doe je als ouders thuis en bij trainingen en wedstrijden?
KIJKEN NAAR JE KIND
Stel je voor. Je gaat morgen naar je werk en op drie meter afstand zit jouw vader of moeder naar je te kijken hoe je het doet. Ze zeggen niets, ze kijken alleen maar. In de auto terug geven ze nog een kleine aanwijzing….Had je niet…..
Bij tennis kun je van heel dichtbij uren naar de prestaties van je eigen kind kijken. Bij wedstrijden, maar ook met (privé)trainingen. Je wordt daardoor als ouder, een expert in het analyseren van het prestatiegedrag van je kind. Je ziet precies: ‘Hij let op, ze gaat lekker, ze zakt in, hij is gefrustreerd, onnodige fout of prachtige actie.’ Bij teamsporten zoals voetbal of hockey kijk je ook naar de prestaties van je kind, maar de lading wordt verdeelt met de andere spelers, wat echt anders is.
Juist als je er zo dicht op zit krijg je veel van de emoties van je kind mee. Daarom is het zinvol om soms wat afstand te nemen. Ga bijvoorbeeld zelf lekker hardlopen tijdens de trainingen of doe even de boodschappen en kijk alleen de laatste tien minuten, dan heb je toch de sfeer geproefd.
LOSKOMEN VAN JE OUDERS
“Dan trekt mijn vader zijn wenkbrauwen op,” vertelt een vijftienjarige tennisster.
Rond elf, twaalf jaar maken kinderen zich meer los van hun ouders. Er ontstaat meer zelfstandigheid. In topsport zie je dat dit proces anders kan verlopen, omdat kinderen soms meer tijd met met één of beide ouders doorbrengen, in de auto en bij toernooien. Anderen wonen een gedeelte van de week buitenshuis in een gastgezin, waardoor ze juist weer minder tijd met hun ouders doorbrengen.
Wanneer je je kind veel ziet is dat prachtig, maar moet je ook zorgen dat je je kind af en toe los laat. Als je kind meerdere dagen afwezig is, vraagt dat ook wat van je als opvoeder. Je geeft meer sturing op afstand. Blijf goed navragen hoe het gaat. Accepteer dat je af en toe de lading van de week over je heen krijgt. Dat is omdat je als ouders de meest veilige plek bent, waar ze echt zichzelf durven te zijn.
Eten en rust
Bij het ouder worden, zal je kind zich meer afzetten. Dat is heel gezond, maar ook ingewikkeld, bijvoorbeeld als het om voeding en rust gaat. Dus wanneer je als vader of moeder zegt: “Neem een banaan mee,” dan zegt hij: “Dat maak ik zelf wel uit.” Het gaat hierbij niet om die banaan, maar gewoon dat hij het anders wil, dan dat jij dat wil.
Leg daarom op een keer op een rustig moment (niet vlak voor vertrek) uit wat de voordelen zijn van goed eten en slapen en wat de invloed is op presteren. Ze mogen ook een keer op hun ‘bek’ gaan bij een wedstrijd en het verschil ervaren van te weinig eten of drinken. Dan maak je de tennisser zelf verantwoordelijk en haal je het bij jezelf weg.
GAS en REM
In de puberteit gebeurt er van alles in het brein, waarbij emoties en onzekerheden soms de boventoon voeren. Bij belangrijke toernooien worden mentale belemmeringen zichtbaar. “WAAROM BEN IK GEBOREN,” riep een jonge speler tijdens het NJK. “NEEEE”, “SLECHT” het zijn zomaar wat kreten. Ik vroeg een trainer wat hij tegen zichzelf zei, als het niet liep: “STEEK JEZELF IN DE FIK,” zei hij. Tennis heeft een hoog drama-gehalte. Je ziet het GAS en de REM terug:
De gassers: roepen harde kreten, slaan meerdere ballen achter elkaar achter de achterlijn, tikken met hun racket, weten niet meer wat te doen (strategieloos).
De remmers knokken ‘onzichtbaar’ vooral in hun hoofd. Je ziet dit doordat hun spel lijkt stil te vallen, alsof iemand de batterijen eruit haalt. Dit kan ook ineens in de laatste set zijn. Ze denken te veel na. Doordat de energie vooral naar de hersenen gaat, is er minder over voor het lijf. Het tempo is eruit.
Voor ouders soms onbegrijpelijk om naar te kijken. Je kunt wel wat doen:
Bij de gassers:
Blijf zelf rustig, door: Op tijd te vertrekken, je eigen zenuwen onder controle te houden. Na de wedstrijd even te wachten, zodat je kind zijn eigen emoties kan verwerken.;
Blijf neutraal, bijvoorbeeld over de tegenstander. Dus je moet tegen…. ,zonder dat je daarbij aangeeft ‘Het wordt een makkie, ‘Dat is die met die rare vader’, of ‘Zij speelt altijd vals’;
Bespreek op een rustig moment welk (prestatie)gedrag je verwacht. Een racket op de grond rammen lucht heel kort op, maar kost geld en je gaat er op de lange termijn slechter van spelen.
Bij de remmers:
Geef zeker vooraf zo min mogelijk aanwijzingen en tips, want daarvan schieten ze in de ‘denkstand’;
Achteraf vinden de meeste remmers het wel fijn om over de wedstrijd te praten. Probeer de focus te krijgen naar de goede momenten en wat hij toen deed;
Een beetje humor helpt om uit de analysestand te komen en te relativeren.
De kracht van gassers is dat ze doorknokken. Power en pit is nodig voor optimaal presteren. De kracht van de remmer is juist het analytisch vermogen en planmatig kunnen denken. Ik heb gemerkt dat ze vaak ook goed kunnen visualiseren. Dus het ‘gewenste’ plaatje voor zich zien en dat daarna uitvoeren.
VERWACHTING VAN PA OF MA
“Zij hoeft niet te winnen, zolang ze maar haar best maar doet.” De focus van winst wordt dan verlegd naar inzet. Of naar gedrag “Als hij maar rustig blijft.” Die inzet en dat rustig blijven, wordt dan zo’n ding die steeds meer aandacht krijgt. Terwijl je wilt meer focus op het ‘genieten van de strijd’.
Vader en moeder verschillen ook wel. Vaak zie ik, dat één van de twee ‘heel fanatiek en winst gericht’ is en de ander wat meer met ‘de voeten op de grond, het moet wel leuk blijven’. Dat zorgt voor evenwicht, maar het is maar net wie er mee is, welke boodschap je kind meekrijgt.
Effect van het roepen
Ga er maar vanuit dat alles wat je roept effect heeft. Dus bij 4-3 “Come on” roepen kan stimuleren, maar ook afleiden, omdat je kind vaak zelf weet welke punten belangrijk zijn. Wanneer jij ‘gewoon kijkt,’ zal je kind minder naar de kant kijken voor bevestiging (want dat leidt af). Als ik ouders spreek weten ze vaak heel de wedstrijd uit hun hoofd. Al die informatie mag je voor jezelf houden. Benoem waar het goed ging, want dat gedrag wil je vaker zien.
Blijf positief en neutraal:
Stel open vragen: “En……” “Wat vond je zelf?”;
Houd je eigen emotie in, bijvoorbeeld of de bal in of uit is;
Liever ook niet hardop met andere ouders het niveau van de wedstrijdleiding bespreken (“Die gast kan er niets van.”) Je wilt dat je kind doorgaat, moet je het zelf ook doen.
Bespreek op een rustige middag met je kind zijn of haar ervaringen. Wat gaat goed, wat vind hij nog lastig, wat voelt hij daarbij? Vraag na hoe je daarin kan steunen. Benoem ook wat jezelf verwacht, wat betreft het uiten van emotie. Wat is je grens?
Bij jongere spelers kun je samen ademhaling oefenen. Helpt voor jezelf om rustig te blijven en je kind ook.
Stimuleer zelfstandigheid, laat ze zelf hun tas inpakken en als het mogelijk is zelf naar de tennisbaan fietsen;
Dikke duim bij winst en verlies.
PERFECTE PLAATJE
Moet het allemaal perfect als ouders? Gelukkig niet. Het is trial en error. En als je meerdere kinderen hebt weet je al, wat bij de één werkt, is voor de ander totaal anders.
Dat je er bent voor je kind is het allerbelangrijkste. Ze waarderen je, al zullen ze dat zeker niet altijd laten merken. Zo ben je samen een sterk team!
Boek GAS en REM
In het boek GAS en REM in de sport. Mentaal sterk coachen, lees je ervaringen en tips van topsporters, talenten, coaches, scheidsrechters en ouders. Met vanuit de tennis onder ander Raemon Sluiter.
De gassers: roepen harde kreten, slaan meerdere ballen achter elkaar achter de achterlijn, tikken met hun racket, weten niet meer wat te doen (strategieloos).
