Lees het gehele interview in het artikel: Voer voor psychologen: Strijd op het veld of in het hoofd: komt Ajax ‘mentale dreun’ te boven?
Daarin komen zowel Daniëlle als sportpsycholoog Rico Schuijers uitgebreid aan het woord. Enkele passages uit het interview.
Na de grote voorsprong van Ajax op PSV, leek de titelstrijd beslist. Maar nu krijgt de eredivisie alsnog een bloedstollende ontknoping, omdat Ajax in de laatste drie duels slechts één punt wist te halen. Komen ze dit te boven? “Ineens verandert de mindset: je moét winnen.”
“Ieder seizoen zie je weer de verbazing bij de topclubs als er onder kampioenschapsdruk slechter wordt gepresteerd. Van ‘het moeten winnen’ krijgen spelers last”, vertelt sportpsycholoog Rico Schuijers, die topsporters begeleidt, tegen RTL Nieuws.
“Voetballers trainen veel op passen en aannemen, maar lijken te vergeten hoe ze om moeten gaan met mentale druk. Een trainer kan zeggen: ‘kom op, blijf voetballen’, maar dat is lastig als je niet weet hoe. Dat terwijl je erop kúnt trainen. Ik vraag me af in hoeverre het eerste van Ajax dat doet.”
‘In je hoofd hangen de ballonnen al’
Ook sportpsycholoog Daniëlle van der Klein-Driesen van Flow Mentale Training, die onder andere de jeugdselectie van Feyenoord traint, zag hoe het zondag bij Ajax ineenstortte. “In je hoofd hangen de ballonnen al klaar. Maar opeens wint PSV, en dan verandert de mindset: je moét winnen. Dat haalt een bepaalde vrijheid van spelen weg. Op dit niveau mag je van ploeg verwachten dat ze leveren, maar dat blijkt dan toch lastig.”
Als je goed aan het spelen bent, dan ben je als speler alleen maar bezig met voetballen. “Waar liggen de ruimtes, hoe schakel ik snel tussen aanvallen en verdedigen, je hebt aandacht voor datgene wat je moet doen. Maar als het dan niét lukt, zie je vertwijfeling.”
Wat ook erg belangrijk is om spelers duidelijkheid te geven, is denken in scenario’s. Schuijers: “Het kan zijn dat je na drie minuten tegen een rode kaart aanloopt, dat een goede speler zich blesseert of dat je al snel achter komt te staan. Dat de scheidsrechter een andere beslissing neemt. Dat zijn allemaal afleidingen, die het spel kunnen beïnvloeden. Zorg dat je daarop voorbereid bent.”
“Door omstandigheden kan het zo zijn dat je maar 80 procent kunt leveren, maar dan is het wel handig om 100 procent te géven van die 80 procent.”
Verder is het belangrijk dat de trainers van Ajax en PSV hun groep te blijven steunen. Van der Klein-Driesen: “Je hebt het hele seizoen samengespeeld, het ging vaak heel goed, je moet hetzelfde blijven doen. In bewoordingen laten zien dat je in de spelers gelooft. Goede coaches blijven in elke situatie motiverend. Blijf erop hameren dat ieder z’n taak blijft uitvoeren.”
Positiviteit
Een goede coach moet zelf rust uitstralen, zegt Van der Klein-Driesen. “Is hij onrustig, dan zullen spelers dat ook worden.
Blijf benadrukken waar je als team goed in bent. Pak er een eerdere wedstrijd bij, waar iedereen lekker heeft gespeeld, en bespreek dan wat er allemaal goed ging, en hoe dat ging. Haal daar de positiviteit vandaan.”
Schuijers voegt nog toe dat het als speler zaak is niet weg te lopen van de spanning. “Omarm het, dit zijn de wedstrijden waar je het voor doet. Slaag je erin om dáár controle over te hebben, dan ben je een speler die bijna altijd goed speelt.”
Dat is ook precies wat ik probeerde toen ik vrij uitgebreid werd geïnterviewd door de twee journalisten. Mijn bijdrage aan het artikel is beperk tot enkele zinnen; ergens aan het einde van het lange artikel wordt ik geciteerd. Niets ten nadele van de auteurs zeg ik er voor de zekerheid maar direct bij! Het is heel goed dat ze dit onderwerp onder de loep nemen. Maar zoals ik al zei, plaats ik wel graag wat kanttekeningen.
Dus, hier gaan we:
Kinderen ervaren plezier in het voetballen bij een BVO (Betaald Voetbal Organisatie). Bij voetbal leren ze in een team samen te werken en positief te communiceren. Er wordt bij voetbal vaak gelachen en er zijn veel mogelijkheden voor speelse werkvormen. Juist dat spelen en plezier zorgt dat de vaardigheden makkelijker worden aangeleerd en waarmee de intrinsieke motivatie van de speler groeit.
Mentale worsteling van pubers
Kinderen tussen de 10 en de 18 jaar (de puberteit) ontwikkelen zich fysiek, sociaal-emotioneel en cognitief vaak in hun eigen tempo. Hierdoor verschillen de kinderen in hoe zij leren en hoe zij communiceren. Zoals bekend zijn puber hersenen nog niet volgroeid, waardoor ze soms emotioneel en impulsief gedrag vertonen.
Spelers hebben allemaal een ontzettende hekel aan verliezen en aan het maken van fouten. De hoge verwachtingen die zijzelf of hun omgeving (ouders en trainers) hebben, kunnen zorgen voor onzekerheid en angst: ben ik wel goed genoeg? Dat zorgt ervoor dat de vrijheid van spelen verdwijnt, wat de trainers weer terugzien in het spelniveau.
Waar is de winst te halen?
Investeer in de driehoek trainers – ouders – sporters
De staf om de voetballer heen is enorm belangrijk voor de sfeer in de groep en een positief sportklimaat. Waarbij kinderen in hun eigen tempo kunnen groeien en ontwikkelen. Hiervoor zijn drie dingen nodig:
De trainers brengen veel tijd met de kinderen door. Daarom is het noodzakelijk dat zij goede pedagogische en mentale bagage hebben.
De ouders spelen een belangrijke rol in het beschermen, positief steunen en loslaten. Hou daar rekening mee, sterker nog: gebruik dit!
Zelfvertrouwen en plezier zijn de belangrijkste voorspellers dat de jonge spelers graag blijven voetballen en hun prestaties verbeteren. Daar moet tijd en energie in gestoken worden.
Iedereen voelt de urgentie; hoe het in de praktijk moet worden gebracht is de volgende stap.
Hier een citaat uit het artikel van Matthijs van Dam en Esther Scholten (de afbeelding is gemaakt door Olaf Kraak). Zij gingen overigens niet over 1 nacht ijs maar deden maar liefst vijf maanden onderzoek naar de cultuur in de jeugdopleidingen van het betaald voetbal.
Op driekwart van het artikel -nadat ze hebben duidelijk gemaakt dat er ook in de talentvolle jeugdelftallen een zeer felle concurrentiestrijd gaande is- een schrijven ze:
“Wat die rivaliteit versterkt, is dat voor voetballers lang niet altijd inzichtelijk is op basis waarvan opleidingen besluiten wie mag blijven en wie niet.”
“In een sport als schaatsen beslist de stopwatch”, illustreert Daniëlle van der Klein-Driesen, een sportpsycholoog en orthopedagoog die veel met voetbaltalenten werkt. “Maar hoe maak je spelinzicht meetbaar, of balgevoel?”
Het moge duidelijke zijn: in de felle concurrentiestrijd om de beste te worden vallen dit soort nuances vaak weg.
Flow ontwikkelde hiervoor de methode Sport in Perspectief® waarbij sportorganisaties geholpen worden zo’n verantwoorde pedagogische en mentale aanpak te realiseren door trainers, spelers en ouders op en rond het veld te trainen. Flow heeft hier in 2019 én 2021 de Nationale Sportinnovator Prijs voor gewonnen.
Flow heeft onderzocht en ervaren hoe plezier en presteren hand in hand blijven gaan. Lees hier meer over Sport in Perspectief ®.
Alle berichten over wangedrag zetten mij tot nadenken en ik kwam erachter dat er in mijn geschiedenis meerdere situaties zijn, die de wenkbrauwen doen fronsen. Tegelijkertijd houd ik van praktische oplossingen die direct effect hebben. Het geluid van de koekoek van Vandaag Inside ter voorkoming van wangedrag.
Je kunt het grijze gebied testen door de vraag: ‘Zou ik willen dat mijn dochter of zoon dit overkomt?’ Als het antwoord ‘nee’ is, laat het.
Met de het geluid van de koekoek kunnen we een grijs gebied zichtbaar maken: wat kan wel en wat niet? Wanneer een verslaggever zich afvraagt ‘kan ik een vrouw een hoer noemen?’ Nee dus!
De koekoek kan als direct ‘lik op stuk beleid’ werken, voor een optimaal effect moet iedere Nederlander dit doen. Zodra er iets gebeurt waarvan je denkt; ‘dit kan echt niet’, roep je hard koekoek of het zou nog mooier zijn, wanneer er een klein apparaatje komt voor in je tas, die hard dit geluid maakt.
Mijn eigen koekoek
Als buitensportinstructeur gaf ik mountainbike instructie voor een bedrijfsuitje in de Ardennen. Eén van de mannen vond het een goed idee zijn kroonjuwelen op het zadel te leggen, KOEKOEK.
Toen ik bij een kanobivak in de Ardeche de bosjes indook om te gaan plassen, ging een meneer op een meter afstand met zijn leuter spelen, KOEKOEK.
Op de camping dook er een beschonken deelnemer ongevraagd mijn tentje in en zei: ‘Ik ga bij de reisleider slapen’, KOEKOEK.
Oudjaar 00.00 uur duwde een collega skileraar zijn Tsjechische tong ongevraagd naar binnen, KOEKOEK.
Op de sammelplatz negen uur in de ochtend fluistert een oudere skileraar in mijn oor: ‘Oh Daniela, du machst mir heiss’, KOEKOEK.
Als sportpsycholoog had ik een afspraak met iemand met een hoge functie binnen een grote topsportkoepel om te spreken over een veilig en plezierig topsportklimaat. Hij was een half uur te laat en zijn eerste zin was: ‘Normaal praat ik niet met mensen zoals jij’, KOEKOEK……
Gradatie
Niet iedere koekoek is even heftig. Daarom moet het volume en de frequentie van de koekoek verschillen.
Iemand stuurt zijn sneue slurfje via Whats app, jij stuurt het geluid van de koekoek gemengd met de schaterlach van René van der Gijp.
“Of een berichtje waarbij Bas Hoeflaak zijn lied zingt: ‘Ga jij maar lekker spelen met je fluit’.”
Neukverhalen in de auto, jij laat een harde herhalende koekoek horen totdat hij stopt.
Als je het meldt en diegene lacht het weg, KOEKOEK.
Wanneer je naar een vertrouwensmeldpunt gaat en de mevrouw bij wie je dat doet blijkt getrouwd met de man over wie het gaat, KOEKOEK.
Een trainer die zijn sporter ‘vies vet varken’ noemt krijgt een hele harde langdurige tinnitus KOEKOEK, net zo lang tot hij niet meer de zaal in wil.
Een trainer die een hele dag zwijgt omdat zijn sporter verloren heeft, KOEKOEK.
Een trainer die tegen een vijftienjarig meisje een opmerking maakt over haar tennistopje, KOEKOEK.
Als kind dertig uur moeten trainen, ouders KOEKOEK
“Een alarmerende koekoek voor de omstanders, zodat zij niet langer wegkijken.”
Machtsverschil
De koekoek werkt als een katalysator waardoor het rationele brein weer ingeschakeld wordt. Je rationele brein wordt ook wel je REM genoemd waardoor een persoon logisch kan blijven redeneren: is datgene wat ik doe wel zo slim en welk effect heb ik op de ander, misschien moet ik het laten?
“Of er een koekoek ontstaat hangt af van de situatie en van de persoon wat betreft: positie, intelligentie, invoelend vermogen en humor.”
Uiteraard is het raar je zakie op je fietszadel te leggen, maar mijn collega Roos en ik hadden de regie. Wij gingen volkomen stoïcijns door met onze uitleg over de versnellingen van de fiets, de groep luisterde en de man werd ongemakkelijk en stopte uit zichzelf alles weer terug op de plek waar het hoort: in zijn broek. Roos en ik hebben daar later enorm om gelachen.
Wanneer er gelijkwaardigheid is in intelligentie en humor, bijvoorbeeld bij goede vrienden dan kan er meer. Maar dan durf je ook meer terug te zeggen.
Bij machtsverschil, zoals bij: jury-deelnemer, werkgever-werknemer, begeleider-stagiair, docent-leerling, volwassene-kind ligt het anders. Bij professioneel gedrag en vertrouwen hoort geen koekoek te ontstaan. Doe gewoon je werk en gebruik de normale fatsoensnormen. En als het het je gebeurt spreek het hardop uit.
“Wanneer de ander doorkrijgt dat zijn gedrag koekoek is, geef je hem of haar de kans hiermee te stoppen.”
De koekoek geeft mensen wiens morele kompas onvoldoende werkt een duidelijk signaal.
“Je ziet bijvoorbeeld tegen De Graafschap dat ze denken: dat is een ploeg waar we wel van kunnen winnen”, zegt Van der Klein op Radio Rijnmond.
“Het lukte niet en dan zie je al snel de frustratie ontstaan. Ze krijgen een aantal mooie kansen en als ze die erin schieten dan verloopt zo’n wedstrijd heel anders. Dan wordt de mindset van een team ook heel anders.”
Meer mentale training
“Je ziet nu te veel gas, je ziet te veel frustratie ontstaan. Dan zie je dat je rationele brein niet meer werkt. Dat je eigenlijk puur op emotie reageert”, analyseert Van der Klein. “Je brein heeft normaal een plan, maar als je puur op emotie reageert, ben je alleen bezig met afleiding. Dat kan de scheidsrechter zijn of andere frustraties, en dan krijg je fout op fout.”
Volgens Van der Klein kan een ploeg dit tegen gaan door te trainen. “Ze zouden daar wekelijks of misschien wel dagelijks op moeten trainen. In het voetbal wordt de sportpsychologie wel erkend, maar structureel erop trainen, dat doet geen enkele ploeg. Dat je elke training op het veld iets verwerkt waarin je leert je aandacht te richten, leert samenwerken, wat je roept naar elkaar als het goed gaat en hoe je je herpakt. Ze weten per linie nu niet hoe ze zich kunnen resetten op zo’n moment.”
Psycholoog op de bank
“Op hoog niveau heeft iedereen de juiste broodjes gegeten en goed getraind, maar op het mentale stuk trainen ze anders. Wat je nooit ziet is een sportpsycholoog op het veld, ook niet bij het Nederlands Elftal. Terwijl die eigenlijk naast de fysiotherapeut zou moeten zitten. Die kijkt dan op een andere manier naar voetbal.”
De 14-jarige Tiffany springruiter is als eerste van haar manege geselecteerd voor het Talent Training Center Zuid Holland, waar jonge talentvolle ruiters worden klaargestoomd voor de topsport.
Tiffany komt in een voor haar volkomen nieuwe omgeving. Zo krijgt ze voor het eerst van haar leven mentale training van een sportpsycholoog (Daniëlle).
Tiffany moet nog meer knokken, dan alle anderen. In het systeem van resultaat en verwachting, binnen een omgeving die totaal anders is dan zij gewend is.
Topsportomgeving
Tiffany woont bij haar opa. De film begint lekker Rotterdams waarbij Tiffany opa uitkaffert voor mongool, omdat hij haar rust verstoord. Hij had ’s nachts naar boksen zitten kijken en het geluid had haar wakker gehouden. Een prachtig plaatje van opa die vol liefde voor zijn kleindochter zorgt, maar niet altijd aan de topsport-voorwaarden voldoet.
Topsporthouding
Tiffany is voor het eerst geselecteerd bij het Talenten Training Centrum waarbij zij in een voor haar totaal nieuwe omgeving beland. Ik ben daar sportpsycholoog.
In de film geef ik Tiffany en haar teamgenoten mentale training. Ook ik had mijn oordeel toen ik Tiffany voor het eerst zag. “Wat zit ze er passief bij, heeft ze wel in huis wat een topsporter nodig heeft?” Door de film werd mij duidelijk, hoe zij nog meer moet knokken dan alle anderen. In het systeem van resultaat en verwachting die deelname aan zo’n talententeam vereisen. Dat is meer dan foutloos springen alleen.
Juist de randvoorwaarden: op tijd komen, aan afspraken houden, gezond eten, materialen in orde, daar staat Tiffany, nog voordat ze gaat rijden al met 1-0 achter.
De clubtrainer als veilige haven
Stap voor stap zie je Tiffany vooruit gegaan. Tegenslag gewend, toont ze zich weerbaar en gaat door. Waarbij ze altijd terug kan vallen in de veilige haven van haar clubtrainer. Van hem leren we, hoe belangrijk het is om de taal van je sporter te spreken, zodat je elkaar begrijpt. Daar wordt een sporter beter van.
Spreek de taal van je sporter, daar wordt je sporter beter van.
Fragmenten uit de film
Rotterdam Sportfilmfestival
Rotterdam Sportfilmfestival
Aftiteling Tiffany’s Droom
Tiffany en Wendolien met Barbara en Frits Barend
Winnaar van de SportFilm Award op het Rotterdams Sportfilmfestival wordt binnenkort vertoond op het SportFilmFestival in Milaan. De film is gemaakt door Wendolien Voogd.
